«Եթե սխալ շեշտադրությամբ երգես, երգը կարող է թուրքական կամ քրդական հնչողություն ձեռք բերել»

«Իրատեսի» զրուցակիցը ՀՀ վաստակավոր արտիստ, «Շողակն» անսամբլի մեներգչուհի ՀԱՍՄԻԿ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆՆ է: «Շողակնը» հիմնվել է 1995-ին: Անսամբլի հիմնադիրները Հայրիկ Մուրադյանի սաներն են՝ Մարո Մուրադյանի հիմնած «Ակունք» ազգագրական համույթի արտիստները: «Շողակնը» իր առաքելությունը համարում է ժողովրդական արվեստում կոմիտասյան ավանդույթները պահպանելու և սերունդներին փոխանցելու կարևորագույն գործը:

-Ոչ բոլորն են լսում թուրքական կլկլոց, խառնածին երաժշտություն, ինչպես ընդունված է կարծել: Մարդիկ պարզապես փոխում են հեռուստաալիքը, բոյկոտում են համերգը, ինչպես Արցախում Արմենչիկի համերգի դեպքում եղավ: Հայկական մաքուր երաժշտությունը նույնպես պահանջարկ ունի՝ թե՛ մեզ մոտ, թե՛ դրսում:
-Այո, մեծ է հետաքրքրությունը, դրա ապացույցը շատ երկրներում հատուկ ֆոլկ երաժշտության համար կառուցվող դահլիճներն են: «Շողակնի» օրինակով կարող եմ ասել, որ արտադրված բազմաթիվ ձայներիզները, տարբեր հեղինակավոր մրցույթներում ստացած մրցանակները, աշխարհի ամենահեղինակավոր համերգային դահլիճներում համերգները դրա վկայությունն են: ՈՒրիշ բան, որ եկամտաբեր չէ՝ պոպ կամ դասական ժանրի համեմատ: Հենց այստեղ է առաջ գալիս պետական քաղաքականության կարևորության հարցը: Առօրեական, խնջույքային երաժշտությունն իր գլուխը միշտ էլ պահել է ու պահում է: Ամեն մեկն իր գործը պետք է անի, ուզում եմ ասել, որ համեմատությունն էլ մի քիչ տեղին չէ: Արմենչիկի գործն ուրիշ ժանրի մարդիկ չեն անելու, և պիտի ասեմ, որ Արմենչիկն ամենավատ օրինակը չէ մեր շոու բիզնես ասվածում: Շատ ավելի անտաղանդ, բայց համարձակ, ներկայացված «աստղեր» կան, որ մեր կամքից անկախ մտցնում են մեր ականջը, մեր աչքը, մեր տունը:
-Ինչպե՞ս են Ձեր երգերը հասնում երգարվեստի սիրահարներին, առհասարակ, ի՞նչ է արվում, լավը, մաքուրը, արժեքավորը պրոպագանդելու համար: Խոսքը պետական քաղաքականության մասին է:
-Թվում է՝ ամեն ինչ արվում է, բայց իրականում պետական միջոցները հասնում են նրանց, ովքեր հաճախակի և ավելի համառ են դռներ ծեծում: Այդ համարձակությունը հաճախ կապված չէ արած գործի կարևորության, գեղարվեստական արժեքի կամ հեռանկարային լինելու հետ: Շատ մարդկանց գիտեմ, ովքեր լուռ, առանց հայրենասիրական ամպագոռգոռ կոչերի, տանը նստած իրենց գործն են անում, և դա իմ իմացած ամենախոհուն, ամենաիմաստուն հայրենասիրությունն է: Երբ ես ինչ-որ բան եմ անում, կարիք չունեմ գոռգոռալու դրա մասին: Եվ միշտ պատասխան եմ ստանում, որ այս ժամանակների մարդ չեմ: Լուռ աշխատելը չի գնահատվում: Փոխարենը տեսնում եմ ամենօրյա ոտնձգություններ` մեր աշխատանքի, մեր հեղինակային իրավունքների հանդեպ: «Շողակնը» տարբեր հավաքածուներ է ձայնագրել` հայկական օրորոցայիններ, պարեղանակներ, հարսանեկան, մանկական, աշխատանքային երգեր և այլն: Ֆիլմերում օգտագործում են իմ կատարումներն ու հարկ էլ չեն համարում տեղյակ պահել: Մեր ձայնագրությունները պարային խմբերն օգտագործում են, տեսաֆիլմեր են թողարկում և ոչ մի տեղ չեն էլ նշում, թե ինչ ձայնագրություն է օգտագործվել: Պատկերացրեք, որ հաճախ հենց բարձր հարթակներից մեծ-մեծ խոսող մարդիկ են խախտում ուրիշի հեղինակային իրավունքը: Չգիտեմ` ինչն է իրենց տալիս այդ համարձակությունը. որ իրենք հրապարակներում են, իսկ լուռ իրենց գործն անող մարդիկ հրապարակներում չե՞ն: Օրինակ, ես հանկարծ իմանում եմ, որ իմ հայկական օրորոցայինների ձայներիզները տպագրած բաժանում են ծննդատներին, տրանսպորտի մեջ, իբրև բարեգործություն: Ես ինքս համահեղինակ եմ և իրավունք չունեմ դրանք տպագրելու, հարցնում եմ` ինչո՞ւ եք դուք անում: Ասում են` նպատակը լավն է: Բայց ես նույնպես լավ նպատակի համար եմ այդ գործն արել:

-Ի դեպ, Ատոմ Էգոյանի «Արարատ» ֆիլմում հնչում են «Շողակնի» կատարումները:
-Բնականաբար հեղինակային իրավունքները պահպանված են այնտեղ: Ատոմ Էգոյանը և ֆիլմի կոմպոզիտորը եկան Երևան, միասին ձայնագրեցինք երաժշտությունը:
-«Շողակնը» մենահամերգներով հանդես է եկել ԱՊՀ երկրներում, Եվրոպայում, Մերձավոր Արևելքում, Միացյալ Նահանգներում: Հայաստանում գրեթե հանդես չեք գալիս: Ինչո՞վ է դա պայմանավորված:
-Այստեղ համերգ կազմակերպելը մեծ խնդիր է: Մեր առաջին և առայժմ միակ համերգը տեղի է ունեցել 2009-ին «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում: Մենք այստեղ հովանավորներ չունենք, կազմակերպվող համատեղ տոնական միջոցառումներին մեզ չեն հրավիրում, փոխարենը հաճախ հրավիրում են նախագահական ընդունելությունների առիթով կազմակերպվող փակ համերգներին: Չենք մերժում, բարձրաստիճան օտարերկրացի հյուրերին ներկայացնում ենք ժողովրդական մաքուր մշակույթը: Դրսում հեշտ է, պրոդյուսեր ունենք, ով կազմակերպում է համերգները: Մեր պետության վերաբերմունքն անսամբլի անդամների նկատմամբ եղել է գոնե պետական կոչումներ տալու տեսքով: Դա, իհարկե, էլի գնահատելու ձև է, բայց բոլորս էլ ընտանիք պահելու խնդիր ունենք նաև:
-Հետաքրքիր է, «Կոմիտասյան օրերին» մասնակցելու հրավերներ ունենո՞ւմ եք:
-Գիտե՞ք, այսպիսի մի հակասական բան է ստացվել. Կոմիտասի մեծագույն գործը մաքուր մեղեդին ժողովրդի շուրթերից հավաքելը, մաքրել, պահպանելն ու տարածելն էր: Հիմա պարզվում է՝ դա դարձել է տրանսֆորմացված մշակույթ, մաքուր գեղջկական երաժշտությունը, միաձայն երգի կատարումները ցանկալի չեն, փոխարենը փորձում են ավելի «զարգացած» երևալ: Կարծում են՝ անհարմար է միաձայն Կոմիտաս երգելը, որովհետև մենք նոր, ուրիշ ժամանակներում ենք ապրում: Պետք է լինի քառաձայն, յոթնաձայն և այլն: Հավանաբար դա է պատճառը, որ «հարմար» չենք թվում համերգի կազմակերպիչներին: Մշակույթի նախարարությունում կա մշակույթի քաղաքականության վարչություն, ես բազմիցս նրանց ասել եմ, որ 1978-ից միայն մաքուր ժողովրդական երգ եմ ներկայացնում, երբևէ չեմ փոխել իմ ժանրը, ինչպե՞ս է, որ այսքան տարի նրանց կողմից կարևորվող մշակույթի հետ երբևէ չի համընկնում իմ արածը: ՈՒրախ եմ, սակայն, որ այսօր շատ անսամբլներ` և՛ պատանեկան, և՛ հասուն տարիքի, «Շողակնի» առաջարկած մտածողության կրողներն են դառնում: Մենք փորձում ենք ցույց տալ, թե ինչպես կարելի է ստեղծել անսամբլային կատարում` առանց վնասելու մեր եզակի միաձայն մոնոդիկ երգը, երաժշությունը: Ես միշտ հավատացել եմ այն մշակույթի ուժին, որն ինձ օգնում է ապրել, դժվարությունները հաղթահարել, ճակատս բաց աշխարհի ցանկացած երկրում երգել ու հպարտ լինել, որ հայ եմ ու այս մշակույթի կրողը: Մեր իրականությունը շատ նյութական է, եթե ես էլ դառնամ այդ արժեքների կրողը, իմ երգն ուրիշ ձայնով կհնչի: Շատ կարևոր է, որ դու ազնիվ լինես ժողովրդական երգ երգելիս:

-Թուրքիայում ելույթներ ունեցե՞լ եք:
-Այո, ունեցել եմ, մի քանի անգամ, և ոչ հայ համայնքի հրավերով: Ես հատուկ նպատակով եմ գնացել այնտեղ, ֆինանսական հետաքրքրություն չի եղել, գնացել եմ ասելու` մենք մեր երգի կրողն ենք և կանխելու այն բոլոր ոտնձգությունները, որ այսօր աշխարհի բոլոր տարածաշրջաններում կատարվում են միմյանց մշակույթների նկատմամբ:
-Իսկ մշակութային այդ սահմանը ինչպե՞ս է որոշվում, հաճախ ենք մեր հարևանների հետ վեճ ունենում երգերի պատկանելության առումով: Հնարավո՞ր է, որ նույն երգը ունենա և՛ հայկական, և՛ քրդական, և՛ թուրքական տարբերակ:
-Եթե մեկը երգը սիրում է, մեղեդին հոգեհարազատ է, կարծում է, թե իրավունք ունի համարելու, որ դա իրենն է: Հաճախ միևնույն երգը երգվել է մի քանի լեզվով: Երգը թևեր ունի, չես կարող վանդակի մեջ դնել և ուրիշ ազգի համար սիրելի դառնալու հնարավորությունից զրկել: Մի օր էլ նա կսկսի իր լեզվով երգել և համարել իրենը: Մեր իրականության մեջ հիմա էլ կան նման երևույթներ. օտար երգերը հայերեն են երգում կամ օտար մեղեդիներին հայերեն տեքստեր են հարմարեցնում, մեկն էլ կարող է կարծել, թե հայկական երգ է: Լինում են նման խաբեություններ: Մարդիկ կան, որ իբր երգահաններ են, բայց ամեն մի երաժշտական մոտիվը որևէ օտար կամ հայկական երգից է վերցրած։
Թուրքիայում հարցնում էին` այս երգը հայկակա՞ն է, թե՞ թուրքական, եթե նույնիսկ նախատեսված չէր ծրագրով, անպայման կատարում էի: Այստեղ շատ կարևոր է հնչողությունը: Երգը երգել նշանակում է լեզուն հնչեցնել: Եթե դու սխալ շեշտադրությամբ երգես` մեր լեզվամտածողությանը խորթ, մեղեդի կառուցելու մեր ավանդույթներին դեմ, երգը կարող է թուրքական կամ քրդական հնչողություն ստանալ: Սահմանը շատ նուրբ է, մի ավելորդ ձայնեղանակի տարբերությամբ պատկանելությունը կարող է կասկածելի թվալ: Զարմանալի է, որ այդ խորթ, անճաշակ կլկլոցները մարդկանց դուր են գալիս: Ես տեսել եմ՝ համերգների ժամանակ մեղեդին դեռ նոր է սկսվել, մարդիկ արդեն հեյ-հեյ են գոռում: Նայեք, օրինակ, մեր ճարտարապետությունը և համեմատեք, որովհետև երաժշտությունը չէր կարող մեր էությունից դուրս զարգանալ: Տեսեք, մեր ճարտարապետության մեջ կա՞ն այդ ավելորդությունները, թիթիզությունները, թե՞ վեհ է ու զուսպ, իմաստուն, իմաստավորված, շատ ավելի ինքդ քո ներսում, քան դեպի դուրս:
-Դուք մի առիթով նշել եք, որ թուրքական արխիվներում պահվում են նոտագրված հայկական երգեր. գաղթից հետո կառավարությունը մարդիկ է ուղարկել, որ Անատոլիայում մնացած հայերից հավաքեն հայկական մշակույթը: Թուրքերն այսօր էլ հետաքրքրվում են մեր երաժշտությամբ: Որքան գիտեմ, ուսանողուհի եք ունեցել Թուրքիայից:
-Թուրքական արխիվները շատ հարուստ են: Հիշենք, որ թուրքական դասական երաժշտության հիմնադիրներն էլ են հայեր, և Թուրքիայի ազգային ռադիոն տասնյակ ժամերով ձայնագրություններ ունի` նրանց ստեղծագործութունների կատարումներով: Երկու տարի առաջ Ստամբուլից կոնսերվատորիայի թուրք ուսանողուհի էր գործուղվել Հայաստան: Նրա դիսերտացիայի թեման հայկական երաժշտության հիմունքներն էին: Մեծ թվով երգեր սովորեց, դրանց մեկնաբանություններին ծանոթացավ:
-Իհարկե, իրենց իմացածը հօգուտ մեզ չեն օգտագործելու:
-Ոչ, իհարկե: Մշակույթը քաղաքականություն է: Նրանք Եվրոպային կարող են զեկուցել, թե այնքան բարեհաճ, առաջադեմ ազգ են, որ անգամ թշնամի ժողովրդի երաժշտությունն ուսումնասիրելու պայմաններ են ստեղծում ցանկացողների համար: Իրենք շատ հեռանկարային են այդ ամենն անում: Մի կարծեք, թե ինձ հրավիրելով հատուկ նպատակ չունեն: Բայց մերժելն էլ սխալ կլինի, որովհետև պետք է գնալ և տիրոջ իրավունքով ներկայացնել մեր մշակույթը: ՈՒրիշ հարց է՝ ինչ կազմով ես ներկայանում: Երբ խնդրեցի մեր մշակույթի նախարարությանը գոնե մեկ երաժշտի ճանապարհածախսով օգնել, մերժեցին: Պետական քաղաքականությունից ենք խոսում: Սա մշակութային պայքար է:
-Ճի՞շտ է, որ «Շողակնը» փորձասենյակ չունի, Ձեր բնակարանում եք անցկացնում անսամբլի փորձերը:
-Այո: Շնորհակալ եմ հարևաններիս։ Ասեմ, որ երգը նաև ճակատագրիս հետ կապվեց: Ամուսինս՝ ամերիկահայ Անդրանիկ Միքայելյանը (նա Վիլյամ Սարոյանի մորաքրոջ ծոռն է) լսել է «Շողակնի» ձայներիզը, նրան հետաքրքրել է իմ ձայնը: Հայաստան իր երրորդ այցելության ժամանակ Գևորգ Դաբաղյանի օգնությամբ կարողացել է գտնել ինձ: Իր ներկայությունը օգնեց «Շողակնին»՝ աշխարհով մեկ ճանաչվելու, համերգների և ձայնագրությունների առաջարկներ ստանալու: Տարիների հղկվածություն ունցող քարը սկսեց փայլել, ճանապարհներ բացվեցին, և կարողացանք աշխարհով մեկ ներկայացնել մեր չքնաղ մշակույթը:

Զրույցը՝ Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ